Historia Joanny Gryzik von Schomberg-Godula, jednej z najbardziej znanych mieszkanek Szombierek, to gotowy scenariusz na film. O jednej z ciekawszych postaci w historii Bytomia, która jako sześcioletnia dziewczynka z ubogiej rodziny stała się spadkobierczynią potężnej fortuny, przypomina obecnie skwer jej imienia, gdzie stanęła ławeczka z podobizną śląskiego Kopciuszka.
Przypomnijmy, że na projekt zrealizowany w ramach Bytomskiego Budżetu Obywatelskiego, którego pomysłodawczynią jest radna Joanna Stępień, zagłosowało prawie 150 osób. Koncepcję instalacji artystycznej w kształcie ławki oraz wbudowanej w jej strukturę podobizny Joanny Gryzik-Schaffgotsch, przygotował Jacek Wichrowski, właściciel Pracowni Stalowe Anioły.
Jest to już kolejna zrealizowana w bytomskiej przestrzeni praca artysty zajmującego się projektowaniem, kowalstwem artystycznym i metaloplastyką. Do tych najbardziej znanych należy blaszana rzeźba pegaza na skraju Parku Miejskiego czy popiersie Karin Stanek przy placu jej imienia.
Ławka stanęła pomiędzy Szkolą Podstawową nr 45 i Przedszkolem nr 39 Zielony Zakątek w Szombierkach (ul. Zakątek 3), gdzie w latach 1841– 1945 stał pałac Karola Goduli. Wycięte z blachy ażurowe elementy oparcia ławki swoim kształtem przypominają budowle należące do potentatki.
– Realizując ten projekt, kontynuujemy przywracanie pamięci o Joannie Gryzik. To proces, który trwa już od 2017 roku, kiedy skwer został zrewitalizowany i pojawiły się tam krzewy oraz rabaty. Pomysł ławeczki zrodził się w 2022 roku przy okazji nadania skwerowi imienia Joanny Gryzik-Schaffgotsch. Cieszę się, że dzięki głosom bytomian udało się sfinalizować tę inwestycję. Złożyłam już wniosek o postawienie tam dwóch latarni, by doświetlić ławeczkę – mówi Joanna Stępień, radna i pomysłodawczyni projektu.
Na złoto i niebiesko
Postać stojącej z książką Joanny Gryzik- Schaffgotsch, została obłożona mozaiką ceramiczną w taki sposób, żeby zaakcentować charakter tkaniny oraz ulubione kolory postaci – niebieski i złoty. Twarz i dłonie zostały wykonane ze stali nierdzewnej. Koszt inwestycji to ponad 71 tys. zł.
Na pamiątkę śląskiego Kopciuszka
Joanny Gryzik urodziła się w 1842 roku w chłopskiej rodzinie, a po śmierci ojca została oddana na służbę do domu Karola Goduli, jednego z najbogatszych ludzi w XIX-wiecznej Europie. Godula posiadał liczne kopalnie galmanu i węgla kamiennego, posiadłości ziemskie m.in. w Szombierkach, Orzegowie, Bobrku czy Chudowie. To właśnie dzięki pomocy Karola Goduli, będąca dzieckiem, Joanna, rozpoczęła edukację, zaś w wieku 6 lat została jego spadkobierczynią. Godula zapisał jej cały majątek.
Wkrótce, bo już w 1858 roku król Prus Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern nadał Joannie Gryzik szlachectwo, zmieniając jej nazwisko na Gryzik von Schomberg-Godula i nadał herb. Znalazły się w nim błękit i złoto, barwy Górnego Śląska oraz kupla (godło górnicze). W tym samym roku Joanna poślubiła w Bytomiu hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha, spisując wcześniej w pałacu w Szombierkach kontrakt ślubny.
Joanna słynęła z wielu fundacji, między innymi ufundowała kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szombierkach, gdzie w 1909 roku złożone zostały prochy Karola Goduli, kościół św. Rodziny w Bobrku, ale również osiedla robotnicze, finansowała sierocińce oraz wspierała szkolnictwo. Joanna miała również wpływ na rozwój sąsiedniej Rudy Śląskiej, Chebzia oraz Orzegowa, a ponadto będąc kobietą interesu wielokrotnie pomnożyła majątek, który przekazał jej Karol Godula.
Rok po ślubie, w 1859 roku wraz z mężem Joanna zakupiła pałac w Kopicach, który rozbudowali, stając się ich rodzinną posiadłością. Tam też zmarła w 1910 roku. W testamencie zapisała spore sumy na rzecz służby pałacowej w Kopicach, sióstr szarytek we Wrocławiu oraz dla zakładów głuchoniemych we Wrocławiu i Raciborzu. Pochowana została w rodzinnym mauzoleum w Kopicach, które w 1945 roku zostało sprofanowane przez wojska Armii Czerwonej.
